“Lehono ge ke eme bjalo mo pele ga lena, mo letšatšing la ka la go ala polelo ya ka ya mafelelo ya Maemo a Profense, ke phophoma moya wa ditebogo le dikgopotšo. E bile tlhompho go nna go šoma bjalo ka Tonakgolo ya Limpopo go tloga ka 2013 fao ke etilego pele taolo ya bohlano le ya boselela maetong a tšona a diphetogo le ntshwafatšo,” gwa realo Tonakgolo Mathabatha.
“Ka 2013, Limpopo le ikhumane le le magahlanong a ditsela. Dikgoro tše hlano di be di le ka tlase ga taolo ya mmušo wa bosetšhaba. Kholofelo go taolo ya profense e be e theogile. Mošomo wa rena o be o le kgakala fela o tšhoša mme wona e be e le go budulela bophelo gape ka gare ga dikgoro tše le go tsošološa kholofelo go pušo ya rena. E be e le leeto la go swana le go aga sekakatla go tšwa meloreng, leswao la ntshwafatšo le kgotlelelo yeo e swanetšanago le moya wa Limpopo,” a realo ge a tšwela pele.
Ge esale go tloga nako yeo, profense e laeditše go itekanela le kaonafalo ya taolo go makala a mantši ka tlase ga boetapele bja gagwe.
“Ka maitekelo a seboka le boitlemo bjo bo sa tekatekego, re bone kaonafalo ya go makatša go dipoelo tša ditekolo tša matlotlo le kaonafalo ya profense ka kakaretšo. Dipego tša tekolo ya matlotlo tša go hloka ntlha le thito tšeo di bego di tlwaelegile, bjalo ke dilo tša maloba dikgorong le ditheong tša mmušo le dimasepala. Ga go na kgoro yeo e lego ka tlase ga taolo ya mmušo wa gare,” a realo ka pelonolo a lebiša katlego yeo e fihleletšwego go boetapele bja seboka esego yena a nnoši.
Go laetša kaonafalo ya taolo le kabo ya ditirelo, go tloga nakong yeo profense e laeditše kaonafalo go makala a mantši go akaretšwa la maphelo.
“Go Maphelo, go a thabiša gore mo nakong ye re na le dikliniki tše 476 mo Limpopo fao 216 ya tšona (45%), e šomago diiri tše 24,” Mathabatha a laetša.
Gape profense e tšere magato a go bonala a go fokotša palo ya phetetšo ya HIV mola maitekelo a kalafo ya TB a beile Lmpopo go ba profense ya ketapele go makala a a tlhokomelo ya maphelo.
Tšwelopele ya go bonala e dirilwe go kabo ya meetse fao ka nako e nngwe profense e ilego ya fihlelela 80% ya badudi eupša a amogela gore ditlhotlo di sale gona.
“Le ge go le bjalo, ka mabaka a go fapana a ditšhitišo, re boetše morago go 69.1 phesente. Se se a re tshwenya gomme re tsene fase le bagolo ba ditirelo tša meetse go kaonafatša maemo a,” a realo.
Profense e laeditše kaonafalo a kgolo lekaleng la thuto ka dipoelo tša marematlou tšeo di tšwelago pele go kaonafala..
“Re šomile ka maatla kudu lekaleng la Thuto. Maitekelo a rena a bonagala ka dipoelo tša bjale tša marematlou. Re kaonafetše go tloga go katlego ya 38% ka 1996 go fihla go 79.5% ka 2024 fao maemo a rena e nyakago e le 80% yeo e bego e le nepo ya rena,” gwa realo Mathabatha.
Ka lehlakoreng la ekonomi, o laeditše gore lekala la meepo le fetogile karolo e bohlokwa ya ekonomi ya profense le gore le bile le seabe go kgolo ya ekonomi, kudu dileteng tša Sekhukhune le Waterberg. Lekala le gokile dipeeletšo mola gape le bile le seabe go morero wa go fokotša tlhokego ya mešomo. “Go tloga ka ngwaga wa 2000, meepo e bile mokgathatema yo mogolo go kgolo ya ekonomi ya rena. Seabe sa meepo go Kgolomoka ya ekonomi (GDP) go tloga go 20% ka 1999 fao e fihleletšego maemo a godimodimo a 28.1% ka 2008. Go phuhlama ga ekonomi ya lefase ga 2008 go amile ekonomi ya rena fao go hlotšego go theogela tlase ga makala a mantši. Ka 25.6 phesente, meepo e fihleletše bogodimo bjo bongwe go seabe sa kgolo ya ekonomi ya profense ka 2019,” a laetša.
Temo ke lekala le lengwe la ekonomi leo le bapalago karolo ya go bonagala go ekonomi ya profense, kudu go tlholo ya mešomo le kgwebišano.
“Limpopo le tsebega bjalo ka profense yeo go yona temo e nago le seabe se segolo. Kotareng ya mathomo ya 2020 go fihla ka kotara ya boraro ya 2021, temo e be e le maemong a boraro bjalo ka lekala la go hlola mediro mo profenseng, ka morago ga ditirelo tša setšhaba le tša leago gammogo le kgwebišano. E ile ya fetwa ke dikago kotareng ya mafelelo ya 2021. Kotareng ya mathomo ya 2022, temo e ile ya boela maemong a yona a boraro ka seabe sa yona go tlholo ya mediro,”Mathabatha a realo.
Mathabatha o thabišitšwe gape ke boitlemo bja dipeeletšo go ekonomi ya profense tšeo di bilego le seabe go phokotšego ya tlhokego ya mediro mo profenseng.
“Dikhonferense tša rena tša ngwaga ka ngwaga tša dipeeletšo go tloga ka 2021, di gokile R280 bilione ya ditshepišo tša dipeeletšo” gwa bega Mathabatha.
Dipeeletšo tše di dirilwe makaleng a go fapafapana a ekonomi ao a akaretšago meepo, temo, go šoga ditšwatemong (agro-processing), maatla /enetši e tala, tlhabollo ya meago gammogo le kgwebišano, ditirelo tša dijo le marobalo. Dipeeletšo tše ke sešupo sa go laetša kholofelo go profense gomme di tla thuša go šogana le bothata bja bodiidi le tlhokego ya mešomo.
Mathabatha o kgahlilwe ke bogolo bja maitekelo a pušo ya gagwe go tlhabollo ya mafarahlahla a profense. Se se akaretša kago le ntshwafatšo ya maokelo, dikliniki, dikolo, ditsela, maporogo le tše dingwe.
“Re thomile leeto ka 219 ka ponelopele ya go kwagala ya go aba mafarahlahla a leago le ekonomi go šoma bjalo ka mokokotlo wa kabo ya ditirelo go ralala le profense. Ke thabile kudu go bega gore re kgonne go aba diprojeke tše 50 tša leago le ekonomi ka katlego go laetša boikgafo bja rena go batho ba Limpopo,” a realo.
Ka mmušo wo o kgosetšego, taolo yeo e matlafetšego, kabo ya ditirelo yeo e kaonafetšego, ditshepišo tša dipeeletšo tšeo di oketšegilego, bokgoni bjo bo golago bja tlholo ya mediro, mafarahlahla ao a kaonafetšego go makala a mantši, Mathabatha o na le mabaka a mantši a go myemyela ka go laetša la mohlagare ge a saenolla. Ge a fologa sefala ka go kgopela tšhomišano go tšwa go bohle, o laeditše ponelopele e botse mola a tiišetša badudi go bokamoso bja go phadima.
“Ge re gopola ka tšwelopele yeo re e dirileng, a re lebeleleng le bokamoso ka leihlo le lebotse le maikemišetšo. Kanegelo ya ntshwafatšo le tlhabollo ya Limpopo e kgole le go fihla mafelelong. Ke leeto leo le tšwelago pele, leeto leo le nyakago badudi ba matšato le maitekelo a go kopanywa a baetapele ka moka ba setšhaba. Mmogo re ka aga godimo ga motheo wo re o adilego, re katanela diphihlelelo tše dikgolwane le bokamoso bja go phadima go bohle bao ba bitšago Limpopo gae,” a realo.
