Ke nagana mareo, ke bolela mareo, ke
ja mareo, ke robala mareo – mareo ke bophelo bja ka,” gwa realo ‘Mmamareo’ Mokgadi Mathole ge a
bolela kopanong ya go sekaseka mareo a theknolotši le ditsebi tša maleme go tloga ka Mošupologo wa
10 go fihla Labohlano la 14 Mosegamanye hotelengtsoko ka ntlenyana ga Polokwane.
“Mareo a bohlokwa kudukudu bophelong ka gore ntle le mareo, batho ba ka se kwešišane ge ba bolela.
Ge ke re ‘borotho’ e le ge ke šupa senkgwa, batho bao ba bolelago leleme le ba tseba gore ke bolela ka
sejo seo gantši se lewago ka teye. Se se dirwa ke gore bontši bja baboledi ba leleme le ba a tseba gore
na lereo le ‘borotho’ le šupa eng. Gore ba kwešišane ge ba boledišana, batho ba tlamegile go tseba gore
na mareao ao ba a dirišago a šupa eng. Go bohlokwa go kwešiša gore mareo a nyakega makaleng ka
moka a bophelo – maphelo, temo, thuto, tikologo, ekonomi, tšhireletšego, dipapadi, boithabišo,
bjalobjalo. Modiro wa lekala la rena ke go bona gore go na le mareo a maleba mahlakoreng ka moka a
bophelo go maleme ka moka a Afrika Borwa. Wo ke mošomo o mogolo fela o bohlokwa e le ruri wa go
kgontšha batho go bolela ka dilo tša go fapana bophelong ka maleme a gabobona,” ka boiketlo Mokgadi
a realo a myemyela.
Go laetša modiro wo lekala la gabo le o dirago, Mokgadi o laeditše puku ya kgakgetla yeo DSAC e e
gatišitšeng ngwagola ka 2022. Yona ke ya mareo a ditlabakelo tša kalafo (pharmaceutical) ka maleme
ka moka a Afrika Borwa. Magareng ga a mangwe, puku ye e na le mantšu a go swana le acid
indigestion > seokolela; acupuncture > go lomega; amino acid > aminoesiti; brain damage >
kgobalobjoko; bed wetting > boroteladikobo; capsule > khephisulu; castor oil > kaseteroli; heart
disease > bolwetši bja pelo; high blood pressure > madi a magolo; in-patient care > kalafelobookelong
le a mangwe a mantšintši. Mareo a a fa baboledi ba maleme a go fapana bokgoni bja go boledišana le
magagabobona ka dilo le maemo ao a fapanego a maphelo ntle le kgakanego.
“Go bohlokwa gore leleme le lengwe le le lengwe le hlame mareo ka dinako ka moka go sepedišana le
diphetogo bophelong. Se se matlafatša batho gore ba kgone go boledišana ka kwešišano ka diphetogo
tšeo di diregago maphelong a bona. Ga go ka mokgwa o mongwe… leleme leo le sa hlamego mareo a
maswa, le tla šalela morago ka ge baboledi ba lona ba ka se kgone go boledišana ka kwešišano ka
diphetogo tšeo di diregago ka lebaka la go hloka mareo a maleba. Lebaka leo le dirago gore bjalo ka
bathobaso re fele re belaela ka go re maleme a rena ga a na mareo a maleba go dilo tše dingwe, ke
gobane ga re hlame mareo ao. Mareo ga a rothe go tšwa legodimong bjalo ka manna eupša a hlangwa
ke batho ka maikemišetšo a go godiša le go hlabolla maleme. Go na le mekgwa le melao yeo re e
latelago ge re hlama mareo… ga se taba ya go no phonkgela ka gare ga maleme,” a realo.
“Ge ke re ke ile mošomong… ke re ke a šoma, modiro wa ka ke go hlama mareo. Ke rata mošomo wo
ka gore ke dumela gore o bohlokwa kudu. Ka go godiša le go hlabolla maleme, nepo ya modiro wa go
hlama mareo ga se feela go hlabolla maleme eupša go godiša le go matlafatša ditšhaba tšeo di bolelago
maleme a. Re thuša baboledi ba maleme a go fapana go kgona go ntšha dikgopolo, dikgahlego,
matshwenyego, dikakanyo le ditlhologelo tša bona ka maleme a bona,” Mokgadi a realo ka boitshepo,
lerato la mošomo wa gagwe le ngwadilwe ka sefahlego sa go ela le lentšu la mafolofolo.
Mola sehlophana sa Sesotho sa Leboa se be se swarane le go fetolela mareo a theknolotši go ya go
leleme leo, sehlophana sa Tshivenda le sona se be se tsene fase ka mošomo wa go swana le woo
lefelong le tee.
