“Bjalo ka Microbiologist, ye nngwe ya dilo tšeo ke nago le kgahlego go tšona ke ditšweletšwa tša morula. Bjalo ka mosetsana wa magaeng, ke gotše re eja marula ka gore a tletše mo ditikologong tša magaeng. Go bonolo go hwetša marula ka gore ge a bodule a wela fase mme sa gago e no ba go topa wa ja. Letšatši le lengwe ke ile ka humana marula a wetše fase, ka a tsenelela…ka a tsenelela…ka a tsenelela. Boego bjoo ke ile ka lala ke sa robala, mala a ka a loma … ka teng go duma … ke ekwa gore ke a babelwa. Go tloga letšatši leo ke ile ka tlogela go ja marula fela go be go na le potšišo yeo ke bego ke ipotšiša yona fela ke sa humane karabo – ke eng seo se dirilego gore marula a ntomiše mala ka tsela yela? Ke nagana gore potšišo ye ke yona e dirilego gore ke ithute tšeo ke ithutilego tšona gore ke tle ke kgone go e araba,” gwa realo Profesa Kgabo Moganedi yo e bego e le seboledisegolo kopanong ya Foramo ya Limpopo ya Diphatišišo.
Profesa Kgabo Moganedi yo a šomago Yunibesithi ya Limpopo, o dirile dithuto tša Masters ka Microbiology (bophelo bja dilo tše dinnyane) pele a bopelela ka dithuto tša bongaka (PhD) ka Biotechnology (theknolotši ya dilo tša go phela). Bokgoni bja gagwe bo nabile go ya go Mananeo a Tsebo ya Bogologolo (Indigenous Language Systems) fao kgahlego ya gagwe e letšego go dithuto tša go thitiela (go dira dino), boteng (boleng) bja meetse le maphelo a batho. Gabjale, ke moetapele go maitekelo a diphatišišo fao šedi e lebišitšwego go tšweletšo ya beine (morara) ya marula le go phagamiša mehola ya mekgwa ya bogologolo ya go tšweletša dijo ka ditsela tše bonolo le mekgwa e bonolo ya go hlwekiša meetse a ka lapeng. Ka tlase ga tlhahlo ya gagwe, maitekelo a mabjalo a diphatišišo a kgonne go tšweletša baithuti ba bongaka (PhD) ba bane (4), ba Masters (MSc) ba 16 le ba 38 ba BSc honours go tloga ka 2012. Ditlamorago tša diprojeke tše ka moka di kgonne go tšweletša dipampiri tše 17 tšeo di phatlaladitšwego ka gare ga dijenale tša go tsebega le kgaolo (chapter) ya puku.
“Morula ke mohlare o bohlokwa kudu go Maaforika, kudu ditikologong tša go swana le Limpopo fao merula e melago ka bontši. Morula o na le mehola e mentši kudu go batho ba Maaforika fao o nago le mehola ya maphelo le ya setšo. Go na le ditlolo tša go botsefatša batho tša go dirwa ka marula. Ba bangwe ba diriša moko wa ka gare ga dikoko tša morula go tšweletša dilo tša go fapana. Bangwe ba diriša dikoko go kgabiša dilo goba ba di diriša bjalo ka dikgong. Le ge go le bjalo, morula o tsebega kudu ka bjala bjo bo dirwago ka wona bjo e lego seno sa boithabišo sa setšo. Taba ya go kgahliša ka bjala bja morula ke gore, ge marula a budule, go tšeya beke e tee feela go titiela morula go fihla maemong ao batho ba ka o nwago. Diphatišišo tša rena di laetša gore dihlopha tša go fapana tša batho goba ditšhaba, di diriša mekgwa ya go swana ya go dira bjala bja morula. Se se bolela gore tsebo ya bogologolo ya go dira bjala bjo e gona magareng ga setšhaba sa magagaborena. Mathata ka bjala bja morula ke gore ke mošomo o mogolo go dira mokgobo wa go bonala wa marula mola gape e le dienywa tša sehla. Gape lerula le tee le tšweletša morula o monnyane. Ba bangwe ba tšhela meetse go oketša bontši bja wona fela seo se theoša boteng (boleng) bja bjala. Gape go nyakega badiri ba go hlweka go tiišetša gore ditwatši ga di tsene ka bjaleng. Fela bothata bjo bogolo ka bjala bja morula ke gore bo senyega ka pela …beke e tee feela. Ka morago ga beke bo thoma go galaka okare ke binika (vinegar),” Moganedi a hlalosa ka go naba .
“Diphatišišo tša rena di nepile go tšweletša beine (morara) bakeng sa bjala goba piri ya morula. Se ke ka lebaka la gore beine e na le bophelo bjo botelele bja šelefo (shelf life). Bakeng sa beke e tee, beine e ka kgona go swarelela dikgwedi tše mmalwa pele e senyega (e bola). Diphatišišo tša rena di šetše di etla kgole fao re bonago gore go tšweletša beine ya morula go a kgonega. Diphatišišo tša rena di šeditše tšweletšo. Ge batšweletši ba morula ba ka beakanywa ka dihlopha gore ba kgone go a kgobokanya ka bontši ka nako ya wona, re ka kgona go godiša tšweletšo. Gape gore re nagane ka go bjala mehlare ye ka gore mo ke gagaboyona, seo se ka thuša go godiša tšweletšo. Go nyakega bokgoni go tšwa makaleng a go fapana – rena, ba temo, ba kabo ya meetse, ba papatšo le batšweletši ba bjalo ba ditšweletšwa tša morula go bopa intaseteri e kgolwanyane yeo e ka kgonago go hlola dikgoba tša mešomo le go oketša letsene la bakgathatema,” Moganedi a realo.
Kopano ye e be e tsenetšwe ke bahlankedi go tšwa dikgorong tša go fapana tša mmušo gammogo le dirutegi go tšwa diyunibesithing tša Limpopo, Venda, TUT le Unisa.
